ئۇيغۇر خەلق ئىنستىتۇتى

تارىختا بېيجىڭدە ئولتۇراقلاشقان ئۇيغۇرلار توغرىسىدا مۇھەممەدتۇرسۇن　ئابدۇكېرىم　يۈكسەل بېيجىڭ　ئۇلۇغ　ۋەتىنىمىزنىڭ　سەلتەنەتلىك　،　گۈزەل　پايتەختى　،　بېيجىڭ　شەھىرىنىڭ　گۈللىنىش　،　راۋاجلىنىش　ۋە　بۈگۈنكىدەك　دۇنياۋى　مەدەنىيەتلىك　تارىخىي　شەھەرگە　ئايلىنىش　جەريانىدا　،　مەملىكىتىمىزدىكى　ھەر　مىللەت　خەلقىنىڭ　،　جۈملىدىن　ئۇيغۇر　خەلقىنىڭمۇ　ئۆچمەس　تارىخىي تۆھپىسى بار . بېيجىڭ　شەھىرى　مىلادىدىن　بۇرۇنقى　221-يىلى　چىن　شىخۇاڭ　جۇڭگونى　بىرلىككە　كەلتۈرگەندىن　تارتىپ　،　مىلادى　937-يىلىغىچە　باشتىن-ئاخىر　شىمالىي　جۇڭگودىكى　مۇھىم　شەھەر　ۋە　يەرلىك　ھاكىمىيەتلەرنىڭ　باششەھىرى　بولۇپ　كەلگەن　.　مىلادى　938-يىلى　شىمالىي　جۇڭگوغا　ھۆكۈمرانلىق　قىلغان　لىياۋ　(　قىتان　)　سۇلالىسى　بېيجىڭ　شەھىرىنى　يانداش　پايتەخت　قىلغان　.　كېيىن　جىن　(　ئالتان　)　،　يۈەن　،　مىڭ　،　چىڭ　سۇلالىلىرى　بېيجىڭ　شەھىرىنى　ئىلگىر-ئاخىر　بولۇپ　650　يىل　پايتەخت　قىلغان　.　1949-يىلى　جۇڭخۇا　خەلق　جۇمھۇرىيىتى　قۇرۇلغاندىن　كېيىن　،　بېيجىڭ　شەھىرى　يېڭى　جۇڭگونىڭ　پاختەختى　بولدى　.　بۇ　شەھەردە　دۇنياغا　مەشھۇر　گۇگۇڭ　(　خان　سارىيى　)　،　تىيەنتەن　(　كۆكئىلاھ　سۇپىسى　)،　بېيخەي　باغچىسى　،　يىخىيۈەن　باغچىسى　،　جىڭشەن　باغچىسى　،　سەددىچىن　مەنزىرەگاھى　،　13　قەبرىگاھ　(　مىڭ　سۇلالىسى　خانلىرى　قەبرىگاھى　)　قاتارلىق　دۇنياغا　مەشھۇر　تارىخىي　مەدەنىيەت　يادىكارلىقلىرى　بار　.　بېيجىڭ　شەھىرىنىڭ　شانۇ-شەۋكەتلىك　تارىخى—جۇڭگودىكى　ھەر　مىللەت　خەلقىنىڭ　نەچچە　ئەسىرلىك　جاپا-مۇشەققەتلىك　مىھنىتىنىڭ　يارقىن-نامايەندىسىدۇر　.　ۋاھالەنكى　،　بېيجىڭ　شەھىرىنىڭ　تەرەققىيات　تارىخىدا　ئۇيغۇرلارمۇ　مۇھىم　رول　ئوينىغان　.　ئۇلار　بېيجىڭ شەھىرىنى　قايتا　قۇرۇش　،　كېڭەيتىش　،　گۈللەندۈرۈش　ئىشلىرىغا　قاتناشقاندىن　باشقا　يەنە　،　ئەينى　زامان　ھاكىمىيەتلىرىگە　ياردەملىشىپ　،دۆلەتنى　ئىدارە　قىلىش-باشقۇرۇش　ئىشلىرىغىمۇ　ئىشتراك　قىلغان　.موڭغۇللار　ھۆكۈمرانلىق　قىلغان　يۈەن　سۇلالىسى　(　1368—1206　)　دەۋرىدە　،　تۇرپاندىكى　ئىدىقۇت　خانلىقىنىڭ　خانى　بارچۇق　ئارت　تېكىن　1209-يىلى　تەشەببۇسكارلىق　بىلەن　چىڭگىزخانغا　بەيئەت　قىلغانلىقتىن،　شىنجاڭنىڭ　باشقا　رايونلىرىغا　ۋە　ئوتتۇرا　ئاسىيانىڭ　باشقا　رايونلىرىغا　قارىغاندا،　تۇرپان　ئۇيغۇرلىرىنىڭ　ئەينى　دەۋردىكى　موڭغۇل　ئېمپېرىيىسىنىڭ　پايتەختى　خانبالىق　(　بېيجىڭ　)　گە　بېرىش　ۋاقتى　خېلى　بۇرۇن　باشلانغان　.　قەشقەرىيە　رايونىدىن　بولسا　،　چىڭگىزخاننىڭ　سانغۇنى　جەبەنۇيان　1218-　يىلى　بۇ　رايوننى　ئىستىلا　قىلغاندىن　كېيىن　باشلانغان　.　دېمەك　،　بۇ　دەۋردە　　يۈەن　سۇلالىسى　ھۆكۈمرانلىرى　ئىزچىل　تۈردە　شىنجاڭدىن　تۈركۈملەپ　نۇرغۇن　ئۇيغۇر　يۇقىرى　تەبىقە　كىشىلىرىنى　بېيجىڭگە　يۆتكەپ　،　كۆچۈرۈپ　ئاپىرىپ　،　دۆلەتنىڭ　مەمۇرىي　،　ھەربىي　،　ئىقتىساد　،　مەدەنىيەت　ساھەسىدىكى　خىزمەتلەرگە　قاتناشتۇرغان　.　ئەينى　دەۋردە　بۇلاردىن　بىناكار　ئەختەرىدىن　1268-يىلى　يۈەن　سۇلالىسى　پادىشاھى　قۇبلاينىڭ　پەرمانىغا　بىنائەن　،　موڭغۇللارنىڭ　دەسلەپكى　ھۇجۇمىدا　ۋەيران　قىلىۋېتىلگەن　قەدىمكى　بېيجىڭ　شەھىرىنى　قايتا　لايىھىلەش　،　كېڭەيتىپ　قۇرۇش　خان　ئوردىسىنى　ياساش　ئىشلىرىغا　رىياسەتچىلىك　قىلغان　.　دىپلومات　ئۇقمىش　تۆت　قېتىم　يىراق　ئوكيانغا　سەپەر　قىلىپ　،　دېڭىز　قاتناش　تارىخىدا شانلىق　سەھىپە　ياراتقان　.　ھازىرقى　ھىندىستان　،　سىرىلانكا　قاتارلىق　ئەللەرگە　ئەلچى　بولۇپ　بېرىپ،　نۇرغۇن　خىزمەت　كۆرسەتكەن　.　ئۇيغۇر　ئالىمى　چۇس　كىخودزىر　يۈەن　سۇلالىسى　پادىشاھى　قوبلاينىڭ　،　دۆلەت　ئۇستازى　بولغان.　ئۇ　ئۇيغۇر　ئالىمى　تاتاتۇڭا　چىڭگىزخان　دەۋرىدە　قەدىمكى　ئۇيغۇر　يېزىقى　ئاساسىدا　ئىجاد　قىلغان　« كونا　موڭغۇل　يېزىقى...

مۇھەممەت ئىمىن قۇربانى جەنۇبىي شىنجاڭ مۇھاپىزەت باش قوماندانى ( باۋۋېي زوڭسىلىڭ ) خوجانىياز ھاجى...